Tháp Bà Ponagar (còn gọi là Tháp Bà) nằm trên đồi Cù Lao, bên sông thuộc thị xã Nha Trang (Khánh Hòa). Thời điểm tháp được xây dựng cũng là lúc đạo Hinđu (Ấn Độ giáo) thịnh hành ở vương quốc Chămpa cổ.
Tương truyền, nữ thần Thiên Y A Na Thánh Mẫu là vị thần có công dạy người trồng lúa, nuôi tằm, dệt vải … Ưu điểm của việc làm sạch lông vẫn được cư dân ven biển miền Trung, Nam Bộ và cao nguyên Trung Bộ đánh giá cao. Ảnh: Alamy-Theo các nhà nghiên cứu văn học dân gian, tổng thể công trình Bata được chia thành 3 tầng, từ dưới lên trên. Ở lầu dưới, lầu bên kia, tháp cổng không còn. Tầng giữa là nhà khách, là nơi nghỉ hưu, khách có thể nghỉ ngơi trước khi làm lễ, chuẩn bị trang phục, chuẩn bị đồ tế, nghi lễ. Gạch hình bát giác cũng có hai trụ chính.
Tầng trên cùng là nơi tọa lạc của 4 tháp, các tháp này đều là công trình kiến trúc kiểu Chăm, xây hoàn toàn bằng gạch, không có chất kết dính. Tâm tháp hướng lên trên, cổng tháp hướng đông. Mặt ngoài của tháp có nhiều gờ, trụ và các vật dụng chiến đấu.
Trên đỉnh các trụ thường có những viên ngói trang trí hoa văn hình vòm, giống tháp nhỏ đặt trên tháp lớn. Trên thân chính của tháp có nhiều tượng và phù điêu bằng đất nung, bao gồm Po Nagar, Tenetsa, các tiên nữ và các con vật: hươu, nai, ngỗng vàng, sư tử … Nữ thần Durga khiêu vũ với hai nhạc công trên lối vào chính của tháp. Ảnh: Alamy
Tháp chính cao khoảng 23m thờ nữ thần Po Nagar. Tháp có 4 tầng, mỗi tầng đều có cổng đá, tượng và các con vật, bốn góc có 4 tháp nhỏ. Trước đây tượng nữ thần được tạc bằng gỗ trầm hương thếp vàng.
Hiện nay, tượng nữ thần được tạc bằng đá cẩm thạch đen, ngự trên bệ đá uy nghiêm hình hoa sen, lưng tựa một tảng đá lớn. Trong hình dạng của một cái cây. Bên trong tháp. Đây là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc Chămpa, là sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật điêu khắc hình tròn và phù điêu. Trên đỉnh tháp có tượng thần Nandin, thần Shiva cưỡi bò tót, cũng như tượng các linh vật như thiên nga, dê … Ba tháp còn lại đều thờ thần Siva, một trong ba vị thần cao nhất ở Ấn Độ. Sanhaka, Thần Ganeca, con trai Thần Siva. Ngoài ra, một số bia ký cổ nhất của người Chambang vẫn còn lưu lại trong quần thể, ghi lại lời khen ngợi của Sheng Mao, liệt kê những công ơn xây tháp và lễ vật dâng đất …- Tượng Yang Bao hay cách gọi trong tiếng Việt. Đó là Thánh Mẫu Thiên Y A Na. Ảnh: Alamy
Tháp Bà Ponagar là một quần thể kiến trúc độc đáo của dân tộc Chăm, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh sách Di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1979. Lễ hội Panagarta được tổ chức vào ngày 23 và 21 tháng Ba. Theo lịch âm hàng năm, đây là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và được xếp vào danh sách 16 lễ hội cấp quốc gia.